Stal to stop kilku surowców, głównie jest to żelazo wzbogacone węglem. Dzięki takiemu dodatkowi otrzymana mieszanka jest twardsza niż podstawowy metal użyty do jej produkcji. Fachowa nazwa tej twardości to hartowność stali. Zwykle domieszka węgla oscyluje w granicach 2%. Oprócz tego stal zawiera śladowe ilości innych metali, takich jak chrom, nikiel, miedź czy tytan. System znakowania stali pozwala łatwo ustalić, jakie są właściwości danego stalowego wyrobu, jakiej jest on jakości i w konsekwencji do jakiego zastosowania nadaje się najlepiej. Warto więc poznać podstawowe zasady znakowania stali w systemie europejskim i dowiedzieć się, jakie informacje można wyczytać z ciągu znaków widocznych na stalowym produkcie.
Europejskie normy klasyfikacji oraz oznaczania stali
Istnieje kilka norm europejskich zawierających wytyczne co do oznaczania stali w zgodzie z międzynarodowymi standardami technicznymi. Najbardziej podstawową normą jest PN-EN 10020:2003. Zawarto w niej definicję samej “stali” oraz klasyfikację gatunków stali. Zakres tej normy obejmuje podział gatunków stali ze względu na ich skład chemiczny. Stal klasyfikowana jest jako stal niestopowa, stal odporna na korozję bądź inna stal stopowa. Norma PN-EN 10020:2003 przedstawia też podział na główne klasy jakościowe. Z kolei norma PN-EN 10027:2005 zawiera system oznaczania gatunków stali. Warto może już teraz rozjaśnić nieco te skróty. Litery PN to akronim polskiej normy, nadawanej przez PKN (Polski Komitet Normalizacyjny). Natomiast EN oznacza nieoficjalnie europejską normę (european norm). Poza tym ciąg cyfr to numer referencyjny oraz data publikacji normy przez CEN (Comité européen de normalisation, w przekładzie: Europejski Komitet Normalizacyjny).
Oznaczanie stali w wersji “tradycyjnej” i cyfrowej
Norma PN-EN 10027-1 opisuje system znakowania stali. Ustala zasady oznaczania tego metalu przy pomocy uzgodnionych cyfr i liter. Dwie podstawowe grupy oznaczeń wskazują na zastosowanie i główne cechy znakowanej stali. Cechami tymi mogą być na przykład właściwości mechaniczne, fizyczne czy skład chemiczny stali. Wśród pierwszej grupy oznaczeń (odnoszących się do zastosowania danego produktu) S oznacza stal konstrukcyjną, H płaskowniki walcowane, M stal elektrotechniczną, a T blachę ocynkowaną. Liczba oznaczona po symbolu literowym wskazuje na minimalną granicę plastyczności lub wytrzymałość na rozciąganie danej stali.
Norma PN-EN 10027-2 to odpowiednik cyfrowy powyższej normy. W tym wypadku oznaczenia wyglądają jednak nieco inaczej. Zamiast symboli literowych jest to forma 5-cyfrowego numeru. Liczby te wskazują na trzy właściwości danej stali. Pierwsza cyfra oznacza grupę materiału. Kolejne trzy odpowiadają numerowi grupy stali. Dwie ostatnie cyfry wskazują na konkretny gatunek skali w danej grupie. Wyjątkowo mogą być to cztery cyfry.
Symbole stali oznaczające ich skład chemiczny
Zawartość węgla w stali można wyliczyć z widocznej na oznakowanym fragmencie liczby. Liczba ta jest 100-krotną średnią zawartości procentowej węgla bądź 100-krotnością wymaganej zawartości procentowej węgla. Druga opcja występuje w przypadkach, kiedy na stali widnieje jedynie liczba. Pierwszej metody obliczeniowej używa się, gdy przed numerem widnieje litera C. (Litera C wskazuje na zawartość w stali niestopowej manganu w ilości powyżej 1%).
Kolejne znaki to symbole pierwiastków użytych do danego stopu, wymienione począwszy od pierwiastka występującego w produkcie w najwyższej ilości. Umieszczone obok liczby są zaokrągleniem zawartości poszczególnych pierwiastków. Dla lepszej czytelności oddziela się je pionowymi liniami. Jeśli pierwiastki występują w stali stopowej w ilości powyżej 5% dodatkowo umieszcza się na niej symbol X.
Przykładowo stal oznaczona symbolem X10CrNi18|8 posiada następujące właściwości: co najmniej jeden z pierwiastków stopowych występuje w niej w ilości przekraczającej 5%, zawartość węgla wynosi 0,1%, chromu 18 %, a niklu 8%.
Rodzaj powłoki stali wyrażony w symbolach
Powłoki stali także mogą być wyrażone w symbolach. Istnieje wiele takich znormalizowanych oznaczeń. Na przykład powłokę aluminiowo-krzemową wyraża się znakiem +AS, a miedzianą +CU. Powlekanie elektronicznie cyną opisane zostanie jako +CE, natomiast galwanizowanie +Z. Również sposób obróbki stali może zostać przedstawiony na jej oznaczeniu. Obróbka cieplno-plastyczna to +M, walcowanie na zimno +CR, a stal nieobroniona opisana zostanie jako +U.